مقاوم سازی خانه های روستایی ، یک مفهوم نظری یا یک نیاز عملی؟ زلزله‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که بسیاری از ساختمان‌های ساخته شده در مناطق لرزه‌خیز نمی‌توانند در برابر اثرات زلزله مقاومت کنند. بنابراین اجرای طرح مقاوم سازی لرزه ای یکی از اولویت های اصلی جامعه امروز ایران است. اگر ساختمان شما نیز نیاز به مقاوم سازی دارد، پیشنهاد می کنم قبل از هر اقدامی این موارد را بررسی کنید. هدف اصلی آشنایی خواننده با مفاهیم نوسازی، روش ها و تکنیک های مقاوم سازی ساختمان می باشد.  

چرا ساختمان نیاز به بازسازی دارد؟

زلزله های اخیر نشان داده است که تعداد زیادی از ساختمان ها عملکرد لرزه ای خوبی ندارند. چهار دلیل اصلی برای این امر وجود دارد:

• قوانین طراحی لرزه ای در طول ساخت و ساز ساختمان وجود ندارد.
• متأسفانه بسیاری از ساختارهای موجود مبتنی بر قوانین و استانداردهایی هستند که در گذشته تدوین شده اند. اکثر این ساختمان ها به دلیل ضعف در مقررات در معرض زلزله هستند.
• اجرا و ساخت نامناسب ساختمان ها یکی از دلایل آسیب پذیر بودن در برابر زلزله است.
• فرسودگی ساختمان و آسیب به سازه آن در طول زمان می تواند ساختمان را در برابر زلزله بسیار آسیب پذیر کند.

بنابراین باید برای جلوگیری از حوادثی مانند واژگونی ساختمان در هنگام زلزله و کاهش خسارات جانی و اقتصادی به دنبال راهکارهایی بود. هزینه بالای تخریب و ساخت ساختمان‌های جدید و همچنین اهمیت تاریخی ساختمان‌های قدیمی، بسیاری از صاحبان خانه‌ها و دولت را بر آن داشته است که بازسازی ساختمان‌های موجود و بهبود عملکرد در برابر زلزله را انتخاب کنند. برنامه ریزی تعمیرات یا نوسازی نیازمند روش های فنی و اقتصادی است. بازسازی جزئی با کاهش همزمان بار سرویس گاهی می تواند به صرفه ترین راه حل باشد و یا گاهی تخریب و بازسازی کامل ساختمان می تواند اقتصادی ترین راه حل باشد.  

هنگام برنامه ریزی یک پروژه بازسازی، موارد زیر باید در نظر گرفته شود:   الف) وضعیت سازه را بیان کنید   ب) الزامات عملیاتی تعمیر یا ساخت مجدد را تعیین کنید   ج) یک برنامه کاری تهیه کنید   د) نظارت بر کیفیت میزان کار   مهمترین مرحله در برنامه ریزی برای مرمت یا نوسازی، ارزیابی دقیق سازه موجود است. هدف از این ارزیابی تعیین تمامی عیوب و نواقص جهت تشخیص عملکرد آن و در نهایت شناخت صحیح وضعیت فعلی و آتی سازه می باشد یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ چگونه می توان به بهترین نحو این کار را انجام داد؟ بدون برنامه ریزی و ارزیابی صحیح، هرگونه اقدام اصلاحی بیهوده خواهد بود.  

عیب یابی تا بازسازی ساختمان

 

هدف از مقاوم سازی ساختمان بهبود عملکرد آن در برابر زلزله است. این را می توان با استراتژی های مختلف به دست آورد. انتخاب بهینه ترین استراتژی نوسازی به درک صحیح رفتار ساختمان در برابر زلزله بستگی دارد. در واقع، یک راه حل نوسازی خوب برنامه ریزی شده می تواند عملکرد ساختمان را پایدارتر و عملکرد آن را پایدارتر کند.

 

بررسی اولیه

در مراحل اولیه طراحی نوسازی ساختمان و ، انجام حل مسئله لرزه ای برای اندازه گیری عملکرد ساختمان در هنگام زلزله مهم است. بنابراین در مرحله اول باید موارد زیر را کنترل کرد: سال ساخت ساختمان نوع سازه ساختمان وضعیت اطراف در دسترس بودن همه نقشه ها نقاط ضعف ساختمان را بشناسید   شناخت نقاط ضعف ساختمان در هنگام وقوع زلزله شامل سه مرحله است:   مرحله اول: تشخیص زودهنگام و عیب یابی ساختمان هایی با تعداد دیوارهای نسبتاً زیاد رتبه دوم: از روش های اساسی تشخیصی و حل مسئله استفاده می کند که بر اجزای سازه ای مانند ستون ها و دیوارها تمرکز دارد. سطح سوم: تشخیص دقیق و عیب یابی که مقاومت تیر را در مقابل ستون ها و دیوارها بررسی می کند  

طرح تقویتی را انتخاب کنید

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از مرحله قبل، پایداری لرزه‌ای و عملکرد ساختمان به طور جامع اندازه‌گیری شده و بهینه‌ترین روش نوسازی برای یک ساختمان پیشنهاد شده است.  

اجرای طرح های نوسازی

در این مرحله جزئیات اجرای طرح نوسازی پیشنهادی هماهنگ شده و متعاقباً بازسازی ساختمان انجام می شود.  

بهسازی خانه روستایی

با توجه به فرسودگی زیرساخت‌ها و نیاز به بازسازی ساختمان و هزینه مقاوم سازی ساختمان برای برآورده کردن الزامات طراحی دقیق، در دو دهه گذشته، تاکید زیادی بر تعمیرات و نوسازی سازه‌ها در سراسر جهان شده است.ایران کشوری زلزله خیز است که به طور متوسط ​​هر 2.5 سال یکبار زلزله هایی به بزرگی 6.5 ریشتر رخ می دهد. تعداد زیادی از ایرانیان در روستا زندگی می کنند و نیمی از سکونتگاه های روستایی مبتنی بر معماری بومی و سنتی و به معنای بیشتر معماری روستایی است. این وضعیت مستلزم توجه و اقدام دولت در رابطه با بهسازی و مقاوم سازی منازل روستایی است.

در مرمت منازل روستایی دو مسئله مورد توجه مسئولان و سازندگان منطقه قرار گرفته است:   1- خانه های روستایی که با مصالح کم دوام و سازه های مقاوم ساخته شده اند. 2- بازسازی که اغلب بدون رعایت اصول ساخت و ساز سنتی و معماری بومی و همچنین در تضاد با نظام زندگی روستایی آسیب دیده انجام می شود. از سوی دیگر، بارها دیده شده است که روستاییان ساختمان هایی را که با نقشه ها، مصالح و سازه های جدید و همچنین با استحکام و ضد زلزله بازسازی شده اند، رها کرده اند و برای رفع نیاز خود خانه هایی را با مصالح و معماری بومی بازسازی کرده اند.  

بودن در همه ابعاد کاری:

برای نمونه می توان به روستاهای رودک و فارسینه اشاره کرد. از این رو سعی شده است ضمن بیان ویژگی های سکونتگاه های خشت و گلی روستایی، روش ساخت صحیح این سازه ها و نیز راه های مناسب برای مقاوم سازی خانه های روستایی و ایمن سازی آنها از زلزله پیشنهاد شود.  

بهسازی و مقاوم سازی منازل روستایی:

 

دفع صحیح و تمیز مدفوع:

دفع نامناسب مدفوع یکی از مهمترین عوامل شیوع بیماری است، زیرا باعث آلودگی خاک و آب و همچنین منابع غذایی می شود.  

حمام:

وجود حمام بهداشتی در روستا و رعایت اصول بهداشتی در آن بسیار مهم و ضروری است. با توجه به اینکه ایجاد و نگهداری حمام های عمومی در روستاهای کم جمعیت فاقد توجیه اقتصادی بوده و مورد استقبال و حمایت مردم قرار نمی گیرد، ایجاد حمام خصوصی در خانه مورد توجه قرار گرفته و در این صورت می توان با همکاری های اداری از جمله انقلاب بنیاد مسکن. اسلامی با واگذاری تسهیلات قرض الحسنه به خانواده های نیازمند به این مهم دست یافت.  

مرکز بهداشت:

با توجه به اهمیت سلامت دانش‌آموزان در حوزه بهداشت محیط و سایر زمینه‌ها، ارتقای خدمات بهداشتی و درمانی در مدارس روستایی در اولویت قرار دارد.  

نظافت مساجد و مقام ها در مقاوم سازی منازل روستایی:

در مساجد و مقام‌ها به عنوان اماکن عمومی، نظافت و پاکیزگی محیط باید کاملاً رعایت شود.  

برنامه های آموزشی و تشویقی و نیز مشارکت روستائیان

 

اداره وقف و امور خیریه - جهاد کشاورزی

علمای محلی تشکل های تبلیغاتی و مراکز بهداشتی درمانی در ایجاد محیطی سالم و پاک (جمع آوری زباله، ایجاد سرویس های بهداشتی، وضوخانه با آب گرم و ایجاد سیستم صابون مایع و همچنین عدم استفاده از لیوان یا تابه سماور در شستشوی لیوان و ظروف و ایجاد ماشین ظرفشویی مناسب. به منظور جایگزینی باید در نظر گرفته شود. بهداشت غسالخانه ها: بهسازی و ساخت حمام های بهداشتی برای رعایت موازین بهداشتی و اجتناب از شستن اجساد در رودخانه ها و منازل مسکونی توصیه می شود در خارج از روستا و در مجاورت قبرستان احداث شود.  

بهسازی جاده روستا:

محیط کثیف روستا از قبیل خاک و کوچه های سنگفرش نشده، تراکم گل و لای در کوچه ها، جو، جریان آب، سطح خانه و همچنین وجود زباله، زباله، کاغذ پاره، کاه، خاکستر و... در حالی که محیط صحنه کثیفی را ایجاد می کند بد و همچنین باعث آلودگی می شود. برای حل مشکل می توان شورای سلامت شامل جهاد کشاورزی، اداره راه، مسکن و شهرسازی، مراکز بهداشتی درمانی، بخشداری و مشارکت مردمی در شن ریزی و با تشویق مردم، امکانات روستا از جمله چهارپا، تراکتور تشکیل دادو… برای سنباده زدن استفاده می شود.  

سلامت نان:

کنترل و نظارت بهداشتی در تهیه نان بسیار حائز اهمیت است، لذا برای ایجاد نانوایی و تنور سنتی با هیزم با مشارکت بانوان روستایی، جذب مدیریت غلات، بخشداری در بخش آرد و در ساخت نانوایی تمیز با همکاری و مشارکت شورای اسلام منجر به ارزیابی مثبت (البته بدون هیچ گونه افزودنی شیمیایی در تهیه خمیر) خواهد شد.  

غذای سالم :

انسان برای زنده ماندن به غذا نیاز دارد. اگر غذا آلوده باشد، خوردن آن باعث ضعف قوای بدنی و ایجاد بیماری های مختلف می شود. بنابراین لازم است اقدامات تولید، نگهداری و توزیع و همچنین فروش مواد غذایی مطابق با استانداردهای بهداشتی اجرا شود. برای حمایت از تولیدکنندگان مواد غذایی در روستاهایی مانند آب میوه انار- لواشک و کارگاه های گاه در شرایط مناسب و تمیز، لازم است روستاییان برای پیوستن به تعاونی های زیر نظر اداره تعاون برای تامین غذای سالم با داشتن کد بهداشتی تشویق شوند برای ورود به بازار.  

مکان های تهیه و توزیع غذا:

رعایت اصول بهداشتی در مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی امری ضروری است و عدم رعایت این اصل می تواند مشکلات زیادی را برای انسان به همراه داشته باشد. افراد دارای مشکلات اقتصادی برای رفع مشکل اقدام می کنند.  

طرح جامع بهداشت و درمان مسکن:

رعایت اصول بهداشتی در تمامی ابعاد زندگی از جمله مسکن و اماکن عمومی باید مورد توجه قرار گیرد.رعایت اصول مهندسی مقاوم سازی منازل روستایی برای اقدامات پیشگیرانه، کاهش اثرات بلایای طبیعی (زلزله، سیل، آتش سوزی و ...) در نظر گرفته شده است. برای رعایت حداقل مسائل بهداشت محیطی، اتاق باید دارای نور کافی و مشارکت در برنامه های سفید کردن اتاق، آشپزخانه، حمام و بهداشت باشد. باید در نظر گرفته شود.

 

کنترل حشرات و جوندگان:

حشرات و جوندگان می توانند عوامل بیماری زا مانند انگل ها و میکروب ها، ویروس ها و ... را به طرق مختلف وارد بدن انسان کرده و خسارات اقتصادی ایجاد کنند. بنابراین در روستا باید با مشارکت مردم، شبکه های جهاد کشاورزی و دامپزشکی و 2) طرح های اجرایی مبارزه با حشرات و جوندگان گام به گام اجرا شود. 1- بهبود محیط زیست (حذف سرپناه، آب، غذا). 2- طعمه: برای این منظور می توان برخی کالاها مانند گندم و روغن را از طریق مردم و سموم دفع آفات را از طریق نهادهای دولتی مانند مراکز بهداشتی و درمانی تهیه کرد.  

سلامت کشتارگاه:

به منظور تامین گوشت سالم و تمیز و جلوگیری از آلودگی بهداشت محیط و جلوگیری از انتقال بیماری ایجاد مجتمع صنعتی کشتارگاه بهداشتی در مرکز شهرستان می تواند با مشارکت و تشویق قصابان و همکاری شبکه های دامپزشکی و کشاورزی باشد.  

جهاد:

بخشداری ها و مراکز بهداشتی در داخل روستا کشتارگاه هایی می سازند که خانه های بهداشت دارند.

• از موانع و مشکلات مقاوم سازی خانه های روستایی می توان به موارد زیر نام برد:
• کمبود بودجه برای دستگاه های دولتی و تاخیر در اطلاع رسانی اعتبارات مربوطه
• کمبود نیروی انسانی در مراکز بهداشتی درمانی
• پراکندگی و فاصله روستاهای داخل استان
• در روستاهای دارای خاک سخت و همچنین مناطق کوهستانی منطقه و عدم امکان حفر چاه جاذب به دلیل سنگلاخ بودن.

  نتیجه گیری باتوجه به قدمت سکونت در منطقه جغرافیای ایران و نظر به اینکه اغلب مناطق مسکونی در قالب زندگی روستایی امرارمعاش می کنند توجه به نوع بافت ساختمان های روستایی از اهمیت به سزایی برخوردار است که باید مراحل مقاوم سازی از ابتدای شناخت و سنجش بافت تا عملکرد و بازسازی بنا به دقت باید بررسی وانجام گردد .